Kiểm tra, giám sát là những chức năng lãnh đạo của Đảng nhằm nâng cao năng lực lãnh đạo, sức chiến đấu của Đảng, tạo sự đoàn kết, thống nhất và bảo đảm thực hiện dân chủ trong Đảng, giữ vững kỷ cương, kỷ luật của Đảng; phòng ngừa, ngăn chặn sự suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống của cán bộ, đảng viên và xử lý nghiêm minh khi có vi phạm, góp phần xây dựng Đảng trong sạch, vững mạnh. Mọi tổ chức đảng và đảng viên đều bình đẳng trước kỷ luật của Đảng và đều phải chịu sự kiểm tra, giám sát của Đảng, không có ngoại lệ.

Theo Quy định số 22-QĐ/TW, ngày 28/7/2021 của Ban Chấp hành Trung ương Đảng về công tác kiểm tra, giám sát và kỷ luật của Đảng: Kiểm tra của Đảng là việc các tổ chức đảng xem xét, đánh giá, kết luận về ưu điểm, khuyết điểm hoặc vi phạm của cấp uỷ, tổ chức đảng cấp dưới và đảng viên trong việc chấp hành Cương lĩnh chính trị, Điều lệ Đảng, chủ trương, nghị quyết, chỉ thị, quy định, quyết định, quy chế, kết luận của Đảng và pháp luật của Nhà nước. Giám sát của Đảng là việc các tổ chức đảng quan sát, theo dõi, nắm bắt, xem xét, đánh giá, kết luận hoạt động nhằm kịp thời nhắc nhở để cấp uỷ, tổ chức đảng cấp dưới và đảng viên được giám sát chấp hành nghiêm chỉnh Cương lĩnh chính trị, Điều lệ Đảng, chủ trương, nghị quyết, chỉ thị, quy định, quyết định, quy chế, kết luận của Đảng, pháp luật của Nhà nước và khắc phục, sửa chữa hạn chế, khuyết điểm, vi phạm (nếu có).

Như vậy, kiểm tra và giám sát của Đảng là hai công tác độc lập, có nhiều điểm tương đồng, quá trình thực hiện cần phân biệt rõ những điểm giống nhau và khác nhau cơ bản giữa công tác kiểm tra và công tác giám sát để tổ chức thực hiện đạt chất lượng, hiệu quả, cụ thể như sau:

Những điểm giống:

(1) Về chủ thể:gồm cấp uỷ, tổ chức đảng và ủy ban kiểm tra, các cơ quan tham mưu, giúp việc của cấp uỷ, ban cán sự đảng, đảng đoàn thực hiện.

(2) Về đối tượng:gồm cấp uỷ, tổ chức đảng và ủy ban kiểm tra, các cơ quan tham mưu, giúp việc của cấp uỷ, ban cán sự đảng, đảng đoàn và đảng viên.

(3) Về mục đích:nhằm đánh giá đúng ưu điểm của tổ chức đảng và đảng viên để phát huy, làm rõ thiếu sót, khuyết điểm để kịp thời uốn nắn, khắc phục và xử lý nghiêm minh khi có vi phạm.

(4) Về nội dung:gồm Cương lĩnh chính trị, Điều lệ Đảng, chủ trương, nghị quyết, chỉ thị, quy định, quyết định, quy chế, kết luận của Đảng, pháp luật của Nhà nước;

(5) Về phương pháp:kiểm tra và giám sát đều dựa trên phương pháp công tác Đảng, không áp dụng các phương pháp của cơ quan bảo vệ pháp luật.

Những điểm khác:

(1) Về đối tượng:Trong kiểm tra, đảng viên vừa là chủ thể vừa là đối tượng kiểm tra (đảng viên tự kiểm tra). Trong giám sát, đảng viên chỉ là đối tượng giám sát và trở thành chủ thể giám sát khi được tổ chức đảng có thẩm quyền phân công (ví dụ chi bộ giao đảng viên chính thức theo dõi, giám sát đảng viên dự bị).

(2) Về mục đích:Kiểm tra là để làm rõ đúng sai, sau kiểm tra phải kết luận và xử lý hoặc kiến nghị xử lý (nếu có vi phạm đến mức phải xử lý kỷ luật), có thể có vi phạm rồi mới kiểm tra, có vụ việc vi phạm đã qua nhiều năm mới kiểm tra để làm rõ nội dung, tính chất, mức độ, tác hại và nguyên nhân của vi phạm để xử lý. Giám sát là việc làm thường xuyên, liên tục để chủ động phòng ngừa xảy ra vi phạm từ lúc manh nha, giúp đối tượng giám sát thực hiện đúng văn bản của Đảng, phát hiện, phòng ngừa, ngăn chặn khuyết điểm, vi phạm là chính, nếu phát hiện có dấu hiệu vi phạm thì mới tiến hành kiểm tra khi có dấu hiệu vi phạm.

(3) Về phạm vi:Xuất phát từ mục đích của kiểm tra, công tác kiểm tra phải có trọng tâm, trọng điểm trong từng thời gian và những lĩnh vực dễ phát sinh vi phạm. Xuất phát từ mục đích của giám sát, công tác giám sát phải mở rộng, bao quát hết các nội dung giám sát theo quy định của Đảng.

(4) Về phương pháp và hình thức:Kiểm tra, coi trọng phần thẩm tra xác minh, có đánh giá, nhận xét kết luận và xử lý hoặc kiến nghị xử lý kỷ luật (nếu vi phạm đến mức phải xử lý). Giám sát, khi cần thiết tổ chức thẩm tra, xác minh, yêu cầu rút kinh nghiệm về lãnh đạo, chỉ đạo, tổ chức thực hiện hoặc bổ sung, sửa đổi những vấn đề cần thiết, nếu phát hiện tổ chức đảng, đảng viên có dấu hiệu vi phạm thì tiến hành kiểm tra khi có dấu hiệu vi phạm. Về phương pháp, kiểm tra có tự kiểm tra, giám sát không có tự giám sát.

Tuy kiểm tra và giám sát là hai công tác độc lập nhưng không tách rời nhau, có mối quan hệ tác động qua lại, trong công tác giám sát có một phần nội dung kiểm tra và trong công tác kiểm tra có một phần nội dung giám sát, công tác giám sát là tiền đề cho công tác kiểm tra, công tác kiểm tra giúp giám sát sâu hơn, đánh giá chính xác hơn. Qua công tác giám sát để kịp thời nhắc nhở, ngăn chặn vi phạm từ lúc còn manh nha, nếu phát hiện sai phạm phải chuyển kiểm tra; muốn thực hiện tốt việc kiểm tra thì phải thường xuyên thực hiện việc giám sát...

Việc nhận thức, phân biệt và thực hiện đúng công tác kiểm tra và giám sát trong Đảng giúp nâng cao chất lượng, hiệu quả công tác kiểm tra, giám sát, góp phần xây dựng Đảng ngày càng trong sạch, vững mạnh./.