Là một phần gắn liền với đời sống, trang phục luôn hàm chứa những giá trị lịch sử, văn hóa đặc sắc, mang tính đại diện cho mỗi dân tộc. Cuốn sách “Trang phục truyền thống các dân tộc thiểu số ở Gia Lai” là một trong các sản phẩm của công trình nghiên cứu khoa học cấp tỉnh “Nghiên cứu, sưu tầm và bảo tồn giá trị trang phục truyền thống các dân tộc thiểu số tiêu biểu trên địa bàn tỉnh Gia Lai” do ThS. Hoàng Thị Thanh Hương - Phó Giám đốc Trung tâm Thông tin công tác Tuyên giáo (Ban Tuyên giáo Tỉnh ủy) làm chủ nhiệm từ tháng 7/2019 đến nay. Từ những chuyến đi cơ sở, được gặp gỡ và tiếp xúc với những phụ nữ Bahnar, Jrai cặm cụi bên khung dệt, tỉ mỉ sắp xếp từng sợi chỉ để tạo nên tấm thổ cẩm đầy màu sắc với đường nét hoa văn sắc sảo, đẹp mắt, chị nhận thấy mỗi hoa văn đều hết sức giàu tính biểu tượng, thể hiện nhân sinh quan độc đáo của mỗi tộc người. Chủ nhiệm đề tài chia sẻ: “Dựa vào kết quả của công trình nghiên cứu này, tôi và các thành viên chính tiếp tục thực hiện biên soạn, xuất bản cuốn sách: “Trang phục truyền thống các dân tộc thiểu số ở Gia Lai” nhằm giới thiệu những nét khái quát về đời sống văn hóa xã hội của các dân tộc thiểu số tiêu biểu trên địa bàn tỉnh Gia Lai, đặc biệt giới thiệu tỉ mỉ trang phục truyền thống và giá trị trang phục của hai dân tộc thiểu số tại chỗ là tộc người Bahnar và Jrai. Qua công trình này, chúng tôi muốn góp thêm tiếng nói khẳng định các giá trị vật thể và phi vật thể của trang phục truyền thống các dân tộc, kêu gọi cả cộng đồng cùng chung tay gìn giữ, phát huy và biến thổ cẩm Gia Lai trở thành một mặt hàng du lịch đặc trưng, giúp bà con phát triển được nghề dệt thủ công truyền thống, tạo thu nhập ổn định”.

Lời nói đầu cuốn sách khái quát: “Với thiết chế xã hội công xã nguyên thủy, phải đối mặt với nhiều biến cố xã hội và lịch sử, nền sản xuất phải lệ thuộc vào thiên nhiên, tộc người Bahnar, Jrai vẫn tồn tại vững bền giữa thiên nhiên hùng vĩ và dữ dội, đã xây đắp nên bao truyền thống tốt đẹp. Không những thế họ còn lưu giữ một kho tàng văn hóa dân gian phong phú, giàu bản sắc, trong đó có trang phục truyền thống… Tâm hồn, tính cách, khát vọng của các tộc người đã gửi gắm vào nhiều loại hình: văn học, âm nhạc, kiến trúc, điêu khắc, ẩm thực và trang phục. Trang phục truyền thống là một trong những giá trị văn hóa vật thể, phi vật thể của các dân tộc thiểu số, thực sự trở thành nét đẹp văn hóa dân gian, được xã hội quan tâm, trân trọng”. Trong công trình dày dặn 250 trang này, nhóm nghiên cứu đã phản ánh toàn diện các vấn đề liên quan đến trang phục của các cộng đồng dân tộc thiểu số tại chỗ trên địa bàn tỉnh. Độc giả có thể dễ dàng nắm bắt thêm tri thức độc đáo về quá trình ra đời của trang phục, các bước để làm nên chúng từ nguyên liệu, quy trình xử lý nguyên liệu, công cụ dệt và cách dệt, cách cắt, ráp một bộ trang phục truyền thống (váy, áo, khố) cùng các sản phẩm dệt khác như: tấm choàng, túi, địu… Tất cả các sản phẩm đều làm hoàn toàn thủ công. Nhóm tác giả dành nhiều dung lượng để so sánh, đối chiếu sự giống và khác nhau giữa trang phục cũng như lực lượng nghệ nhân của người Bahnar và Jrai. Không chỉ vậy, cuốn sách cũng dành 1 chương để phản ánh nét đẹp trong trang phục của cộng đồng các dân tộc nhập cư vào tỉnh như Tày, Nùng, Mường, Thái, Dao, Mông, Xơ Đăng. Từ các kết quả nghiên cứu, nhóm tác giả đã đề ra những giải pháp bảo tồn và phát huy giá trị trang phục truyền thống của cộng đồng các dân tộc thiểu số trong tỉnh, trong đó chú trọng vào các giải pháp “bảo tồn động”. Có thể thấy trang phục của các dân tộc vừa có giá trị vật chất, vừa mang giá trị phi vật thể về lịch sử, bản sắc, thẩm mỹ và cả tín ngưỡng, tâm linh. Đây là những nghiên cứu chuyên sâu, có giá trị nhằm khẳng định sức sống mãnh liệt, bền bỉ của trang phục truyền thống các dân tộc trước thời gian.

Điểm nhấn quan trọng nhất của cuốn sách có lẽ ở hệ thống các họa tiết, hoa văn trên trang phục mà nhóm tác giả đã dày công sưu tầm, chụp ảnh, ghi chép và vẽ lại trong quá trình điền dã. Tất cả đều được chị em phụ nữ cách điệu từ những vật dụng, hiện tượng trong đời sống sinh hoạt hàng ngày như cây nêu, nhà rông, tổ nhện, bó lúa, cây chuối, người đánh cồng chiêng, múa xoang, giã gạo, hoa mai, con nhện, hạt gạo… Mỗi dân tộc lại sáng tạo nên những đường nét hoa văn trên váy áo khác nhau. Người đọc dễ dàng nhận diện cũng như hiểu được ý nghĩa về mặt biểu tượng, văn hóa, nhân sinh quan của cộng đồng các dân tộc. Ở cuối cuốn sách, nhóm tác giả đã hệ thống cụ thể, khoa học tên gọi và hình ảnh của hoa văn trên trang phục, trong đó tách biệt hoa văn tiêu biểu của người Jrai và Bahnar và hoa văn một số dân tộc khác như Thái, Tày, Dao.

Có thể nói, cuốn sách “Trang phục truyền thống các dân tộc thiểu số ở Gia Lai” đóng góp thêm một nguồn tư liệu đáng quý cho công tác sưu tầm, bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống của các dân tộc. Anh Ksor Nam - Phòng Văn hóa - Thông tin huyện Krông Pa cũng đã hỗ trợ nhóm tác giả rất nhiều trong công tác nghiên cứu, điền dã. Tận mắt nhìn thấy công trình được hoàn thành, anh Nam tâm sự: “Tôi cảm thấy rất vui khi được góp sức nhỏ để làm nên cuốn sách này. Cuốn sách là cái nhìn khá đầy đủ về trang phục truyền thống của các dân tộc trong tỉnh. Đối với người làm công tác văn hóa, điều này càng đáng quý bởi sẽ là nguồn tư liệu phong phú, giúp chúng tôi hiểu hơn về nghệ nhân, nghề dệt và làm trang phục của cộng đồng dân tộc tại địa phương, từ đó tham mưu giải pháp để giữ gìn và phát huy các giá trị quý báu đó cho mai sau”.

PGS.TS.GVCC. Buôn Krông Tuyết Nhung (Trường Đại học Tây Nguyên) - người từng tham gia phản biện, đánh giá nghiệm thu đề tài này cấp tỉnh nhận xét: Đây là nguồn tư liệu bổ ích để khái quát đặc trưng văn hóa mặc ở các dân tộc; Góp phần hoàn thiện vấn đề lý luận về trang phục truyền thống. Nhận diện những đặc trưng, giá trị về trang phục truyền thống đang tồn tại của nhóm cộng đồng bản địa và nhóm di cư ở Gia Lai. Trên cơ sở đó, góp phần bảo tồn và phát huy các giá trị của trang phục truyền thống trong bối cảnh mới. Sản phẩm là công trình chuyên sâu về trang phục truyền thống của cộng đồng thiểu số ở Gia Lai từ góc nhìn Nhân học, văn hóa, mô hình hóa trang phục truyền thống và làm rõ một số đặc trưng, giá trị trang phục truyền thống đó; Đồng thời, đóng góp tư liệu mới về biến đổi và nguyên nhân biến đổi bộ trang phục truyền thống của cộng đồng thiểu số ở Gia Lai, đưa ra mô hình và đề xuất giải pháp bảo tồn và phát huy các giá trị bộ trang phục truyền thống của các DTTS tại tĩnh phù hợp với tình hiện hiện nay. Góp phần nâng bảo tồn trang phục truyền thống và các đặc trưng văn hóa của tộc người; Có ý nghĩa đối với việc bảo tồn, phát huy bản sắc văn hóa tộc người theo tinh thần Nghị quyết của Đảng.